Lost Kingdoms of Andhra Pradesh: The Forgotten Dynasties // ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో కోల్పోయిన రాజ్యాలు: మరచిపోయిన వంశాలు

Lost Kingdoms of Andhra Pradesh: The Forgotten Dynasties // ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో కోల్పోయిన రాజ్యాలు: మరచిపోయిన వంశాలు

Nagula Chavithi – Why is Snake Worshiped Scientifically // నాగుల చవితి – శాస్త్రీయంగా ఎందుకు పాము పూజిస్తారు?

ప్రవేశిక

తెలుగు నేల ప్రాచీన చరిత్ర సంపన్నమైనది. ఆంధ్రప్రదేశ్ మట్టిలో పలు రాజవంశాలు పాలించి, వారి నాగరికతను వర్ధిల్లేలా చేశాయి. కానీ కాలగర్భంలో కలిసిపోయిన వంశాలు కూడా ఉన్నాయి. ఆంధ్రప్రదేశ్ చరిత్రలో సాతవాహనులు, కాకతీయులు, రెడ్డి రాజులు, విజయనగర సామ్రాజ్యం గురించి అందరికీ తెలుసు. కానీ మన భూమిపై పాలించిన పలు రాజవంశాలు చరిత్ర పుటల్లో కనుమరుగైపోయాయి. వాటి గురించి సాధారణంగా మన పాఠ్యపుస్తకాలలో చదవలేము. ఈ మరుగున పడిపోయిన వంశాల చరిత్ర, వాటి సాంస్కృతిక, ఆర్థిక, ఆధ్యాత్మిక మరియు శాస్త్రీయ కోణాలను ఈ వ్యాసంలో విశ్లేషిస్తాము.

అనగా అనంతకాలం నుండి తెలుగు నేలపై నివసించిన మానవుల సంస్కృతి, వారి జీవన విధానం, వారి పాలకుల గురించి తెలుసుకోవడం ద్వారా మన చరిత్రకు సంబంధించిన మరిన్ని ఆసక్తికరమైన విషయాలు వెలుగులోకి వస్తాయి. కొన్ని రాజవంశాలు కేవలం శిలాశాసనాలు, నాణేలు, స్థానిక కథలు మరియు ప్రాచీన గ్రంథాల ద్వారా మాత్రమే మనకు తెలుసు. వాటి పూర్తి చరిత్ర మనకు తెలియకపోయినా, అందుబాటులో ఉన్న సాక్ష్యాల ద్వారా వాటి గురించి పరిశోధించడానికి ప్రయత్నిద్దాం.

ఈ రాజవంశాలు వాటి పాలనా కాలంలో కళలు, సాహిత్యం, వ్యాపారం, వాస్తుశిల్పం మరియు శాస్త్రాలకు చేసిన సేవలు అద్భుతమైనవి. కేవలం రాజకీయ చరిత్ర మాత్రమే కాకుండా, వాటి సాంస్కృతిక సంపద గురించి తెలుసుకోవడం మన లోతైన సాంస్కృతిక వారసత్వాన్ని అర్థం చేసుకోవడానికి తోడ్పడుతుంది. వీరు నిర్మించిన ఆలయాలు, కోటలు, చెరువులు, విద్యాలయాలు నేటికీ మన భౌగోళిక ప్రాంతాలలో చిహ్నాలుగా మిగిలి ఉన్నాయి.

చరిత్ర రచనలో విజేతలది పైచేయి అన్నట్లు, చరిత్రకారులు ప్రధాన వంశాలపై ఎక్కువ దృష్టి పెట్టడం వల్ల, చిన్న రాజవంశాలు, స్వతంత్ర రాజుల గురించిన సమాచారం సరిగా లిఖితరూపంలో భద్రపరచలేదు. కానీ ఇటీవలి పరిశోధనలు, ప్రత్యేకించి శిలాశాసనాలు, నాణాల అధ్యయనం మరియు ప్రాచీన సాహిత్యాన్ని పరిశీలించడం ద్వారా ఈ మరుగున పడిన వంశాల గురించి కొత్త విషయాలు వెలుగులోకి వస్తున్నాయి.

నాగవంశం – తెలుగునేల తొలి సాంప్రదాయిక పాలకులు

భారత ఉపఖండంలో నాగ జాతులు ప్రాచీన కాలం నుండే ఉన్నాయని ప్రాచీన గ్రంథాలు, పురాణాలు మనకు తెలియజేస్తున్నాయి. ఆంధ్రప్రదేశ్ లోని ప్రస్తుత గుంటూరు, కృష్ణా జిల్లాల ప్రాంతంలో క్రీస్తుపూర్వం 3వ శతాబ్దం నుండి 4వ శతాబ్దం వరకు నాగవంశం పాలించింది. నాగవంశం యొక్క ఉనికి గురించి పురావస్తు పరిశోధనలు, శిలాశాసనాలు మరియు ప్రాచీన గ్రంథాలు నిరూపిస్తున్నాయి.

ఈ వంశం సర్ప ఆరాధన పై గొప్ప నమ్మకం కలిగి ఉండేది. నాగవంశం పాలన కాలంలో నాగుల చవితి పండుగ ప్రాముఖ్యత పొందింది. ఈ రోజున నాగదేవతలను పూజించే సంప్రదాయం తెలుగు ప్రాంతంలో ప్రబలమైంది. ప్రాచీన కాలంలో నాగులు ప్రకృతి, వర్షాలు మరియు సారవంతమైన నేలకు ప్రతీకలుగా భావించబడేవి. పంటలకు వర్షం అవసరమైనందున, రైతులు నాగుల చవితినాడు ప్రత్యేక పూజలు నిర్వహించేవారు.

నాగవంశ రాజులు విష్ణు భక్తులుగా, అతిరథ మహారథులుగా పేరు పొందారు. వారు నిర్మించిన నాగేశ్వర ఆలయాలు, నాగవాపికలు నేటికీ కోస్తా ఆంధ్ర ప్రాంతంలో దర్శనమిస్తాయి. నాగులకు సంబంధించిన చిహ్నాలు, విగ్రహాలు మరియు శిల్పాలు తవ్వకాల్లో బయటపడటం, ఈ ప్రాంతంలో వారి సాంస్కృతిక ప్రభావాన్ని తెలియజేస్తుంది.

ఆయుర్వేదంలో సర్ప విషం ఔషధంగా వాడినట్లు, నాగవంశ కాలంలో ఔషధ శాస్త్రం గొప్ప పురోగతి సాధించింది. సర్ప విషాన్ని నివారించడానికి మంత్రాలు, మూలికలు ఉపయోగించే పద్ధతులను అభివృద్ధి చేశారు. నాగవంశ కాలంలో నాగవాపిక వద్ద నాగమణిని పూజించే సంప్రదాయం ఉండేది. నాగమణి అనేది నాగుల శిరస్సులో ఉండే విలువైన రత్నంగా విశ్వసించబడేది, దీనిని అనేక రోగాలకు ఔషధంగా వాడేవారు. నాగవేద అనే ప్రత్యేక శాస్త్రాన్ని నాగవంశ పండితులు అభివృద్ధి చేశారని కూడా నమ్ముతారు.

నాగవంశ రాజులు వ్యాపారాన్ని ప్రోత్సహించారు. వారు దక్షిణాసియా దేశాలతో సముద్ర వర్తకాన్ని నిర్వహించేవారు. ప్రత్యేకించి వర్మా (ప్రస్తుత మయన్మార్), సువర్ణభూమి (థాయ్‌లాండ్), చంపా (వియత్నాం) దేశాలతో వ్యాపార సంబంధాలు పెంచుకున్నారు. ఈ వర్తకం ద్వారా వివిధ వస్తువులు, మాంత్రిక శాస్త్రాలు, యోగ విద్యలు మరియు బౌద్ధ మతం బదిలీ అయ్యాయి.

ఇక్ష్వాకు వంశం – తెలుగుగడ్డపై తొలి శక్తివంతమైన సామ్రాజ్యం

తెలుగు గడ్డపై పాలించిన చారిత్రకంగా ప్రాముఖ్యత గల వంశాలలో ఇక్ష్వాకులు ఒకరు. క్రీశ 225 నుండి క్రీశ 350 మధ్య కాలంలో కృష్ణా నది లోయ ప్రాంతంలో పాలించిన ఈ వంశం, సాతవాహనుల తర్వాత అధికారంలోకి వచ్చింది. ప్రాచీన ఆంధ్ర ప్రాంతమైన నాగార్జునకొండ, జగ్గయ్యపేట, అమరావతి ప్రాంతాలలో వీరి సామ్రాజ్యం విస్తరించి ఉండేది. ఇక్ష్వాకు రాజవంశాన్ని స్థాపించిన వాసిష్ఠీపుత్ర శాంతమూల ప్రథముడు గొప్ప పాలకుడిగా పేరొందాడు.

ఇక్ష్వాకు రాజులు బౌద్ధమతాన్ని ప్రోత్సహించారు, ఇది వారి పాలనాకాలంలో ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో బౌద్ధమత పరిణామంలో కీలక పాత్ర పోషించింది. నాగార్జునకొండలో వారు నిర్మించిన స్తూపాలు, విహారాలు మరియు చైత్యాలు బౌద్ధ కళాఖండాలుగా పేరుగాంచాయి. ప్రపంచవ్యాప్తంగా బౌద్ధ యాత్రికులను ఆకర్షించే కేంద్రంగా నాగార్జునకొండ మారింది. చైనా బౌద్ధ యాత్రికుడు హ్యూయాన్ త్సాంగ్ తన యాత్రా గ్రంథంలో నాగార్జునకొండ వైభవాన్ని వర్ణించాడు.

ఆశ్చర్యకరంగా, హైందవ మత ఆచారాలను కూడా ఇక్ష్వాకు రాజులు గౌరవించేవారు. అమరావతి ప్రాంతంలో వారి కాలంలో నిర్మించబడిన అమరేశ్వర ఆలయం హైందవ, బౌద్ధ స్థాపత్య శైలుల సమ్మేళనాన్ని చూపిస్తుంది. ఇక్ష్వాకుల పాలనలో మత సహనం, సాంస్కృతిక సమన్వయం పెరిగాయి. అనేక మతాలు, సంప్రదాయాలు సహజీవనం చేశాయి.

Beekeeping Traditions : Honey Secrets from Tribal Forests // గిరిజనుల తేనెపట్టు సంప్రదాయాలు: అడవుల తేనె రహస్యాలు

ఇక్ష్వాకుల కాలంలో విద్య, కళలు, వాస్తుశిల్పం అభివృద్ధి చెందాయి. నాగార్జునకొండలో కనుగొనబడిన శిలాశాసనాలు ఇక్ష్వాకు రాజుల కాలంలో పాలీ, ప్రాకృత, సంస్కృత భాషల పరిజ్ఞానం ఉన్నట్లు సూచిస్తున్నాయి. ఆ కాలంలో వీరు నిర్మించిన శిల్పకళా ఖండాలు, ప్రత్యేకించి బుద్ధుని జీవితానికి సంబంధించిన శిల్పాలు, గాంధార, మథుర శిల్పకళా శైలుల ప్రభావాన్ని చూపిస్తాయి. ఇక్ష్వాకుల కాలపు శిల్పాలు అమరావతి శిల్పకళకు కొనసాగింపుగా, అదే సమయంలో వాటికి ప్రత్యేకమైన గుర్తింపును సంతరించుకున్నాయి.

ఇక్ష్వాకుల కాలంలో వ్యవసాయం, వ్యాపారం వర్ధిల్లాయి. కృష్ణా నదిపై నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, చెరువులు నిర్మించడం ద్వారా వ్యవసాయాన్ని ప్రోత్సహించారు. చైనా, రోమ్ సామ్రాజ్యంతో వ్యాపార సంబంధాలు ఏర్పరచుకోవడం ద్వారా ఆర్థిక వ్యవస్థను బలోపేతం చేశారు. ఆంధ్రలో ఉత్పత్తి అయిన వస్త్రాలు, మసాలా దినుసులు, రత్నాలు మరియు ఆభరణాలు విదేశాలకు ఎగుమతి అయ్యేవి. తవ్వకాలలో లభించిన రోమన్ నాణేలు ఈ వాణిజ్య సంబంధాలను నిరూపిస్తున్నాయి.

కుటుంబ వ్యవస్థ – ఇక్ష్వాకుల విశిష్ట సాంప్రదాయం

ఇక్ష్వాకుల కాలంలో కుటుంబ వ్యవస్థలో స్త్రీలకు గౌరవప్రదమైన స్థానం ఉండేది. శిలాశాసనాలలో చాలా దానాలు రాణుల పేర్లతో నమోదు చేయబడ్డాయి. ఇది స్త్రీలకు ఆర్థిక స్వేచ్ఛ, సామాజిక గౌరవం ఉన్నట్లు సూచిస్తుంది. ఇక్ష్వాకు రాజుల భార్యలు, తల్లులు మరియు కుమార్తెలు బౌద్ధ విహారాలు, స్తూపాలు నిర్మించేందుకు విరాళాలిచ్చారు. ఆ కాలంలో బహుభార్యాత్వం కూడా ఆమోదించబడే ఆచారం. రాజుకు అనేక రాణులు ఉండేవారు, ప్రతి రాణికి ప్రత్యేకమైన హోదా మరియు అధికారం ఉండేది.

ఇక్ష్వాకుల కాలంలో వివాహ వ్యవస్థ చాలా ప్రత్యేకమైనది. వివాహాలు ఎక్కువగా రాజకీయ సంబంధాలను బలోపేతం చేసుకోవడానికి జరిగేవి. ఇక్ష్వాకు రాజకుమారులు శాతవాహన, వాకాటక వంటి ఇతర రాజవంశాల కుమార్తెలను వివాహం చేసుకోవడం సాధారణం. అలాగే ఇక్ష్వాకు రాజకుమార్తెలు కూడా ఇతర రాజవంశాలకు వధువులుగా వెళ్లేవారు. ఈ కుటుంబ అనుబంధాలు, రాజకీయ సంబంధాలు సామ్రాజ్య సంబంధాలను బలపర్చేవి.

ఇక్ష్వాకుల కాలంలో విద్యావ్యవస్థ బలమైన సంప్రదాయాలతో కూడుకుని ఉండేది. బలమైన గురుకుల వ్యవస్థ ఉండేది, దీనిలో విద్యార్థులు గురువుల వద్ద విద్య నేర్చుకునేవారు. గురుకులాలలో వేదాలు, శాస్త్రాలు, సంస్కృతి, కళలు, సైనిక విద్య పాఠ్యాంశాలుగా ఉండేవి. నాగార్జునకొండలో ప్రసిద్ధ బౌద్ధ విద్యాకేంద్రం ఆచార్య నాగార్జునుని నాయకత్వంలో వర్ధిల్లింది. ఈ విద్యాలయం మధ్య ఆసియా, చైనా, శ్రీలంక, బర్మా వంటి దేశాల నుండి విద్యార్థులను ఆకర్షించింది.

విషుకుండిన వంశం – తూర్పు దక్కన్ ప్రాంతపు వైభవం

తూర్పు దక్కన్ ప్రాంతంలో, ప్రస్తుత ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణ మరియు ఒడిశా రాష్ట్రాల కొన్ని ప్రాంతాలలో క్రీశ 420 నుండి క్రీశ 624 వరకు విషుకుండిన వంశం పాలించింది. సలంకాయన రాజవంశం తర్వాత అధికారంలోకి వచ్చిన విషుకుండినులు, వాకాటకుల సామంతులుగా ప్రారంభంలో ఉన్నారు. కాలక్రమేణా, వారు స్వతంత్ర శక్తిగా ఎదిగారు. ముఖ్యంగా శ్రీపర్వతం (ప్రస్తుత నల్లమల అడవుల్లోని శ్రీశైలం ప్రాంతం) వారి రాజధానిగా ఉండేది.

విషుకుండిన వంశాన్ని స్థాపించిన మాఢవర్మ ప్రాంజనేయుడు చక్రవర్తి పదవికి ఎదిగాడు. ఈ వంశంలో ఇతర ప్రముఖ పాలకులు ఇంద్రభట్టారక, ఇంద్రవర్మ మరియు మాఢవర్మ గోవిందవర్మ. విషుకుండిన రాజులు హిందూ మతాన్ని అనుసరించారు, ప్రత్యేకించి శైవ మత అనుయాయులుగా ఉన్నారు. శ్రీపర్వతంలోని మల్లికార్జున స్వామి ఆలయాన్ని విషుకుండిన రాజులు అభివృద్ధి చేశారు. అయితే, బౌద్ధ మతాన్ని కూడా వారు ప్రోత్సహించారు. బొజ్జన్నకొండ వద్ద బౌద్ధ స్తూపాలు, విహారాలు నిర్మించారు.

విషుకుండినుల పాలనా కాలం నాటి శిలాశాసనాలు సంస్కృత, ప్రాకృత మరియు తెలుగు భాషలలో కనిపిస్తాయి. సంస్కృత సాహిత్యాన్ని ప్రోత్సహించిన విషుకుండిన రాజులు కవులు, పండితులను ఆదరించారు. విషుకుండిన రాజులలో ముఖ్యంగా మాఢవర్మ గోవిందవర్మ చాలా విద్యావంతుడు, సంస్కృత భాషా పండితుడు. అతని ఆస్థానంలో అనేక మంది కవులు, పండితులు ఉన్నారని శిలాశాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి.

వాస్తుశిల్ప రంగంలో విషుకుండినులు ప్రత్యేక శైలిని అభివృద్ధి చేశారు. శ్రీపర్వతంలోని మల్లికార్జున స్వామి ఆలయం, బొజ్జన్నకొండలోని బౌద్ధ స్తూపాలు, విషుకుండిన రాజుల నైపుణ్యాన్ని చాటుతున్నాయి. గుహా ఆలయాలు, శిలా ఆలయాలు, భూగర్భ గృహాలు, స్తంభాలు మరియు తోరణాలతో కూడిన వారి స్థాపత్య శైలి గుప్త వంశం, వాకాటక వంశం ప్రభావాన్ని చూపుతుంది. అయితే, వారు స్థానిక పరిస్థితులకు, తెలుగు సంస్కృతికి అనుగుణంగా వీటిని మార్చుకున్నారు.

విషుకుండిన రాజులు వ్యవసాయాన్ని ప్రోత్సహించేందుకు పెద్ద ఎత్తున నీటిపారుదల వ్యవస్థలను నిర్మించారు. చెరువులు, కాలువలు, ఆనకట్టలు కట్టడంతో వ్యవసాయిక ఉత్పత్తి పెరిగింది. తమ సామ్రాజ్యంలో వేర్వేరు ప్రాంతాలను కలిపే రహదారులను నిర్మించి, వాణిజ్యాన్ని ప్రోత్సహించారు. బంగారు, వెండి నాణేలను ముద్రించడం ద్వారా ఆర్థిక వ్యవస్థను బలోపేతం చేశారు. కొన్ని ప్రదేశాలలో లభించిన విషుకుండిన కాలపు నాణేలు వారి ఆర్థిక విధానాలపై కొత్త వెలుగు పడుతున్నాయి.

విషుకుండిన వంశం – ఆధ్యాత్మిక, సైనిక విలువలు

విషుకుండిన రాజులు శైవమతంపై గొప్ప భక్తి కలిగి ఉండేవారు. శ్రీపర్వతం వారి ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా మారింది. ఈ రాజులు శివుడిని రాజుల పరమ దేవతగా ఆరాధించేవారు. మల్లికార్జున స్వామి ఆలయాన్ని సందర్శించడం ప్రతి విషుకుండిన రాజుకు పవిత్ర కర్తవ్యంగా భావించబడేది. దీనితో పాటు, శ్రీపర్వతంలో జ్యోతిర్లింగాలను ప్రతిష్ఠించి, శివరాత్రి, స్కంద షష్ఠి వంటి పండుగలను ఘనంగా జరుపుకునేవారు.

అదే సమయంలో, విషుకుండిన రాజులు బౌద్ధమతాన్ని కూడా ప్రోత్సహించారు. వారి పాలనలో బౌద్ధ మత విహారాలు, స్తూపాలు నిర్మించబడ్డాయి. మతసహనం అనేది వారి పాలన యొక్క ముఖ్యమైన లక్షణం. ఇతర మతాలను కూడా నిర్భయంగా ఆచరించడానికి అనుమతించారు. ఈ సహనం వారి సామ్రాజ్యంలో శాంతి, సామరస్యాన్ని నెలకొల్పింది.

విషుకుండిన రాజులు గొప్ప యోధులుగా కూడా ప్రసిద్ధి చెందారు. సుశిక్షిత సైన్యాన్ని కలిగి ఉన్న ఈ రాజులు, పొరుగు రాజ్యాలపై దండయాత్రలు చేసి, వారి సామ్రాజ్యాన్ని విస్తరించారు. ఏనుగులు, గుర్రాలు, రథాలు మరియు పదాతి దళాలతో కూడిన బలమైన సేనను కలిగి ఉన్నారు. యుద్ధ కాలంలో వీరు ‘దేవసేన’ అనే ప్రత్యేక సైనిక వ్యూహాన్ని ఉపయోగించేవారని శిలాశాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి.

Nagula Chavithi – Why is Snake Worshiped Scientifically // నాగుల చవితి – శాస్త్రీయంగా ఎందుకు పాము పూజిస్తారు?

విషుకుండిన రాజులు స్త్రీలకు సమాజంలో గౌరవప్రదమైన స్థానాన్ని కల్పించారు. రాణులు రాజకీయ, సాంస్కృతిక కార్యకలాపాలలో క్రియాశీల పాత్ర పోషించేవారు. విద్యావంతులైన స్త్రీలను గౌరవించేవారు. కొంతమంది రాణులు సంస్కృత కవిత్వంలో నిపుణులని కూడా తెలుస్తోంది. ఆలయాలు, విద్యాలయాలు నిర్మించడానికి రాణులు దాతృత్వం వహించే సంస్కృతి ఉండేది.

శాలంకాయన వంశం – ప్రాచీన ఆంధ్ర నేల పైనగల మరొక మరుగున పడిన వంశం

తెలుగు గడ్డపై క్రీశ 300 నుండి క్రీశ 440 మధ్య శాలంకాయన వంశం పాలించింది. కృష్ణా, గోదావరి నదుల మధ్య ప్రాంతం (ప్రస్తుత తూర్పు గోదావరి, పశ్చిమ గోదావరి జిల్లాలు) వారి సామ్రాజ్యంగా ఉండేది. వెంగిపురం (ప్రస్తుత పేదవేగి) వారి రాజధానిగా ఉండేది. ఇక్ష్వాకులు అంతరించిన తరువాత, పల్లవులు, వాకాటకులు ఉత్తరాన ఉండగా, అంధ్ర ప్రాంతంలో శాలంకాయనులు పాలకులయ్యారు.

శాలంకాయన రాజులు వైదిక సంప్రదాయాలను పాటించేవారు. వారు విష్ణువు, శివుడు రెండు దేవతలను ఆరాధించేవారు. శాలంకాయన కాలపు శిలాశాసనాలు విష్ణు మరియు శివ ఆలయాలకు దానాలు ఇచ్చినట్లు తెలియజేస్తున్నాయి. వెంగిపురంలో వారు నిర్మించిన ‘శాలంకేశ్వర’ ఆలయం శివునికి అంకితం చేయబడింది. ఒక ప్రసిద్ధ శాలంకాయన రాజు, దేవరాజ సర్వసిద్ధి, బౌద్ధమతాన్ని ప్రోత్సహించాడు. వెంగిపురంలో అతను నిర్మించిన బౌద్ధ విహారం భిక్షువులకు విద్యా కేంద్రంగా పనిచేసింది.

శాలంకాయన రాజుల కాలంలో సంస్కృత భాషా సాహిత్యం అభివృద్ధి చెందింది. కంతనుల శాసనం అనే ప్రసిద్ధ శిలాశాసనం సంస్కృత భాషలో ఉండి, శాలంకాయన రాజవంశ చరిత్రను వివరిస్తుంది. ఈ కాలంలో తెలుగు భాష కూడా అభివృద్ధి చెందడం ప్రారంభమైంది. శాలంకాయనులు భారతీయ తత్వశాస్త్రాన్ని ప్రోత్సహించారు. వారి కాలంలో స్థానిక పండితులు న్యాయ, మీమాంస, సాంఖ్య వంటి తత్వశాస్త్రాలపై పుస్తకాలు రచించారు. వేదాంత విద్యను ప్రోత్సహించే ఆశ్రమాలు స్థాపించబడ్డాయి.

శాలంకాయన రాజుల కాలంలో వ్యవసాయం, వాణిజ్యం వర్ధిల్లాయి. వారు కృష్ణా, గోదావరి నదులపై ఆనకట్టలు నిర్మించి, వ్యవసాయానికి నీటి సదుపాయాలు కల్పించారు. గోదావరి నది పర్యవేక్షణకు ‘నదీపాలుడు’ అనే ప్రత్యేక అధికారిని నియమించారు. దక్షిణ భారతదేశంలోని ఇతర ప్రాంతాలు, రోమ్ సామ్రాజ్యంతో వాణిజ్య సంబంధాలు ఏర్పరచుకున్నారు. రొట్టపల్లి, పిఠాపురం వంటి రేవు పట్టణాలు వారి వాణిజ్య కేంద్రాలుగా ఉండేవి.

శాలంకాయన రాజుల శిల్పకళ నైపుణ్యానికి వెంగిపురంలోని శాలంకేశ్వర ఆలయం, నెల్లిమర్లలోని దుర్గా దేవాలయం నిదర్శనాలు. ఈ ఆలయాలు గుప్త వాస్తుశిల్ప ప్రభావాన్ని చూపుతాయి. శాలంకాయనులు ఎర్రటి రాతితో అద్భుతమైన శిల్పాలను సృష్టించారు. విష్ణు, శివుడి విగ్రహాలతో పాటు, సూర్య, గణేశ, దుర్గ వంటి ఇతర దేవతా విగ్రహాలను తయారు చేసిన విధానం వాటి ప్రత్యేకతను తెలియజేస్తుంది.

శాలంకాయన వంశం – సంగీత కళా వైభవం

శాలంకాయన రాజువంశం కాలంలో సంగీత కళ అభివృద్ధి చెందింది. ప్రత్యేకించి వీణ, మృదంగం వాయిద్యాలకు ప్రాధాన్యత ఇచ్చారు. సంగీత కళాకారులకు ఆస్థానాల్లో ప్రత్యేక గౌరవమిచ్చారు. శాలంకాయన రాజవంశ కాలపు శిలాశాసనాలలో సంగీత కళాకారులకు బహుమతులు, భూములు ఇచ్చినట్లు తెలియజేస్తున్నాయి. రాజు చంద్రవర్మ సంగీత విద్యను ప్రోత్సహించడానికి ‘సంగీత భవనం’ అనే ప్రత్యేక పాఠశాలను స్థాపించాడు.

శాలంకాయనుల కాలంలో సాంప్రదాయిక నృత్య కళలు, నాట్యం అభివృద్ధి చెందాయి. నాట్యశాస్త్రం ఆధారంగా నృత్యాలను రూపొందించారు. శాలంకాయన రాజుల ఆస్థానంలో నృత్య కళాకారులు గౌరవించబడేవారు. విశేషమేమిటంటే, ‘శాలంకాయన నృత్య శైలి’ అని పిలువబడే ప్రత్యేక రకమైన నృత్య పద్ధతి వారి కాలంలో అభివృద్ధి చెందింది. ఈ నృత్య శైలి ధార్మిక, సాంస్కృతిక కథలను, దేవతల కథలను చిత్రీకరించేది.

శాలంకాయన రాజవంశం చివరి రాజు, నంది వర్మ, పల్లవులచే ఓడించబడ్డాడు. దీంతో శాలంకాయనుల పాలన అంతమైంది. తర్వాత ఈ ప్రాంతాన్ని విష్ణుకుండినులు, తూర్పు చాళుక్యులు పాలించారు. శాలంకాయనుల సాంస్కృతిక సంప్రదాయాలు, కళా, ఆధ్యాత్మిక వారసత్వం తదుపరి రాజవంశాలపై ప్రభావం చూపాయి.

అనంద గోత్రిక వంశం – దక్షిణ కోస్తా ఆంధ్ర ప్రాంతంలో పాలించిన అపురూప వంశం

తెలుగు భూభాగంలో కోస్తా ఆంధ్ర ప్రాంతంలో క్రీశ 500 నుండి క్రీశ 675 మధ్య అనంద గోత్రిక వంశం పాలించింది. ప్రస్తుత గుంటూరు జిల్లాలోని కొన్ని ప్రాంతాలు, ప్రకాశం జిల్లా వారి పాలనలో ఉన్నాయి. అంబద్య (ప్రస్తుత చేబ్రోలు ప్రాంతం) వారి రాజధానిగా ఉండేది. ఈ వంశానికి సంబంధించిన శిలాశాసనాలు అల్లాడు, కనపర్తి, చందవోలు వంటి ప్రాంతాలలో లభించాయి. ఈ వంశాన్ని స్థాపించిన వ్యక్తి అనంద వర్మ.

అనంద గోత్రిక వంశం బ్రాహ్మణ రాజవంశంగా పేరుగాంచింది. ఈ రాజులు బ్రాహ్మణులకు, ఆలయాలకు భూదానాలు చేశారు. అనంద గోత్రిక వంశ రాజులు హిందూ మతాన్ని అనుసరించారు, ప్రత్యేకించి శివుడి భక్తులుగా ఉన్నారు. శివాలయాలను నిర్మించి, భైరవ, మహాకాళీ ఆరాధనను ప్రోత్సహించారు. అదే సమయంలో, ఇతర మతాలను కూడా గౌరవించారు. బౌద్ధ, జైన మతస్థులు కూడా స్వేచ్ఛగా వారి సామ్రాజ్యంలో జీవించేవారు.

అనంద గోత్రిక రాజుల కాలంలో, తాంత్రిక సాధనలు, యోగ విద్యలు అభివృద్ధి చెందాయి. ఈ వంశ రాజులు కాళీ మాతకు అంకితమైన ఆలయాలను నిర్మించి, తాంత్రిక ఆచారాలను ప్రోత్సహించారు. శక్తి ఆరాధన ప్రాముఖ్యత పొందింది. యుద్ధం ముందు, రాజులు భైరవుడికి ప్రత్యేక పూజలు నిర్వహించేవారు. ‘కులదైవత’ అవధారణ అనంద గోత్రిక కాలంలో ప్రాముఖ్యత పొందింది.

అనంద గోత్రిక రాజులు విద్యను గొప్పగా ప్రోత్సహించారు. రాజధాని అంబద్యలో ‘విద్యా మందిరం’ అనే పాఠశాలను స్థాపించారు, ఇక్కడ వేద, వ్యాకరణ, తర్క, గణిత మరియు ఖగోళ శాస్త్రాలు బోధించబడేవి. శిలాశాసనాల ప్రకారం, ఈ పాఠశాలలో దేశం నలుమూలల నుండి విద్యార్థులు వచ్చి చదువుకునేవారు. అనంద గోత్రిక రాజుల ఆస్థానంలో నాగార్జున అనే ప్రసిద్ధ ఆయుర్వేద వైద్యుడు ఉన్నాడని తెలుస్తోంది, అతను ‘రసాయన సందీపిక’ అనే ఆయుర్వేద గ్రంథాన్ని రచించాడు.

Unique Village Deities of Telangana & Andhra // తెలంగాణ, ఆంధ్రాలో విభిన్నమైన గ్రామ దేవతలు – ప్రత్యేకతలు ఏమిటి?

అనంద గోత్రిక రాజుల కాలంలో, కవిత్వం, నాటకాలు అభివృద్ధి చెందాయి. సంస్కృత, ప్రాకృత భాషలలో కావ్య రచనలు జరిగాయి. రాజు దంతివర్మ స్వయంగా గొప్ప కవి, సంస్కృత పండితుడు. అతను ‘మహాదేవ విలాసం’ అనే కావ్యాన్ని రచించాడు. అనంద గోత్రిక రాజుల ఆస్థానంలో సాహిత్య సభలు, కవుల పోటీలు నిర్వహించబడేవి. వివిధ భాషల కవులు వారి ఆస్థానాన్ని అలంకరించారు.

అనంద గోత్రిక వంశం – వైద్య శాస్త్రంలో ప్రవీణత

అనంద గోత్రిక రాజుల కాలంలో ఆయుర్వేద వైద్య విధానం గొప్పగా అభివృద్ధి చెందింది. ఆస్థాన వైద్యులు ‘జీవనోపాయ’ అనే ఆయుర్వేద ఔషధ శాలను స్థాపించారు. ఇక్కడ పలు రోగాలకు ఔషధాలు తయారు చేసి, వాటిని ప్రజలకు అందించేవారు. రసాయన శాస్త్రంలో కొత్త ప్రయోగాలు చేసి, లోహాలను శుద్ధి చేసే విధానాలు, భస్మాలు తయారు చేసే పద్ధతులు అభివృద్ధి చేశారు. ప్రముఖ వైద్య శాస్త్రవేత్త నాగార్జునుడు, పారద (మెర్క్యురీ) శుద్ధి చేసే పద్ధతిని కనుగొన్నాడు.

అనంద గోత్రిక రాజుల కాలంలో శల్య చికిత్సా విధానాలు కూడా అభివృద్ధి చెందాయి. తలనొప్పి, ఉబ్బసం, కీళ్ల నొప్పులు, చర్మ వ్యాధులు వంటి రోగాలకు ప్రత్యేక చికిత్సా విధానాలు ఉపయోగించేవారు. ఆయుర్వేద గ్రంథాలను సంకలనం చేసి, వాటిని భద్రపరిచే కృషి కూడా జరిగింది. వైద్య విద్యను నేర్పించడానికి ‘ఆయుర్వేద గురుకులం’ అనే ప్రత్యేక విద్యాలయం స్థాపించబడింది. కాలక్రమేణా అనంద గోత్రిక వంశం శక్తి క్షీణించి, చివరికి పల్లవులకు లొంగిపోయింది.

ఈ వంశం యొక్క అస్తిత్వం కేవలం శిలాశాసనాలు, తవ్వకాలలో లభించిన పురావస్తువుల ద్వారా మాత్రమే తెలుస్తోంది. ప్రధాన చరిత్ర గ్రంథాలలో ఈ వంశం గురించి పెద్దగా ప్రస్తావన లేదు. కనుక ఇది మరుగున పడిన వంశాలలో ఒకటిగా మిగిలిపోయింది.

• ఇష్వాకుల పరిపాలన

ఇష్వాకులు శాతవాహనుల తర్వాత వచ్చిన వారు. వీరు క్రీ.శ. 3వ శతాబ్దంలో అమరావతిని రాజధానిగా చేసుకొని పాలించారు. ఇష్వాకుల పాలనలో బౌద్ధ మతంతో పాటు హిందూ మతానికీ ప్రోత్సాహం లభించింది.

వీరికి ప్రాచీన వాస్తుశిల్పానికి గౌరవం ఎక్కువ. వారి కాలంలో నిర్మించబడిన శిల్పాలు, శాసనాలు ఈ విషయాన్ని స్పష్టంగా చూపుతున్నాయి. ఈ వంశ పాలకుల్లో విరుపురుషదత్తుడు అత్యంత ప్రసిద్ధుడు. ఆయన పరిపాలనలో బౌద్ధమతం అత్యున్నత శిఖరాలకు చేరింది.

• సలంకాయన వంశం – ధర్మపరుల పాలన

సలంకాయనులు గోదావరి తీరప్రాంతంలో 5వ శతాబ్దంలో వాణిజ్యకేంద్రాలను అభివృద్ధి చేసిన రాజులు. వీరు వైష్ణవ మతాన్ని ప్రోత్సహించి పలు ఆలయాలను నిర్మించారు. వేదాలను, ధర్మశాస్త్రాలను జీవన విధానంగా నమ్మిన సలంకాయనులు ప్రజల మధ్య నైతిక జీవన విధానాన్ని పునరుద్ధరించారు.

వీరు దక్షిణ దిశకు వ్యాపార మార్గాలను మెరుగుపరచడంలో ముఖ్యపాత్ర పోషించారు. రాజమహేంద్రవరంలో వారు నిర్మించిన ఆలయాలు, మందిరాలు నేటికీ చారిత్రక ప్రాముఖ్యత కలిగి ఉన్నాయి.

• త్రీకోటక వంశం – త్రికూటాల శక్తి

త్రీకోటక వంశం ఖమ్మం, భద్రాచలం ప్రాంతాల్లో ప్రభావం చూపిన వంశం. ఇది శైవ మతానికి కేంద్రంగా నిలిచిన పాలక వర్గం. ఈ ప్రాంతాల దేవాలయాలు, శాసనాలు శివ భక్తికి నిలువెత్తు నిదర్శనంగా ఉన్నాయి.

ఈ వంశ పాలకులు అరణ్యవాసాన్ని ప్రోత్సహిస్తూ, అహింసా ధర్మాన్ని అనుసరించి ప్రజల మధ్య శాంతి స్థాపించారు. ప్రకృతి పరిరక్షణకు త్రీకోటకులు గౌరవం ఇచ్చినట్టు శిలాశాసనాల్లో కనిపిస్తుంది.

• కలింగాంధ్ర రాజ్యాలు

ఒరిస్సా ప్రాంతం నుండి మొదలై శ్రీకాకుళం, విజయనగరం వరకు విస్తరించిన కలింగాంధ్ర రాజ్యాలు అనేక పూర్వ చరిత్రలు కలిగి ఉన్నాయి. వీరు పలు మతాలను సమానంగా ఆదరించి, తమ పాలనను ప్రజల సంక్షేమానికి అంకితం చేశారు.

ఈ వంశాలు తామరపాక, చికటి రంగుల మురళీలకు పేరుగాంచిన నాట్యరూపాలను అభివృద్ధి చేశాయి. వాస్తవానికి నాట్యకళ, సంగీతకళల ప్రాథమికంగా ఈ ప్రాంతంలోనే ప్రత్యేకంగా రూపుదిద్దుకుంది.

• రెడ్డిరాజ్యాలు – సామాన్యుల పాలకులు

14వ శతాబ్దంలో విజయనగర సామ్రాజ్యానికి ప్రస్తుత గుంటూరు, ప్రకాశం, కర్నూలు ప్రాంతాల్లో ప్రత్యామ్నాయంగా ఏర్పడిన రెడ్డిరాజ్యాలు సామాన్య ప్రజలకి మరింత సాన్నిహిత్యం కలిగిన పాలక వ్యవస్థగా నిలిచాయి.

Forgotten Telugu Scientists Who Changed the World / ప్రపంచం మరిచిపోయిన తెలుగు శాస్త్రవేత్తలు

వీరు తెలుగుభాషాభిమానులు. శ్రీవీరం మల్లికార్జునుడు వంటి పాలకులు తెలుగులో శాసనాలు జారీ చేయడం మొదలుపెట్టారు. ఇది తెలుగు పరిపాలనా భాషగా ఎదగడానికి బలమైన పునాది.

• కోన వంశం – తూర్పు గోదావరి ప్రభావం

కోన వంశం రాజమండ్రి పరిసరాల్లో 11వ శతాబ్దంలో రాజ్యాధికారం చేపట్టి తమ ప్రభావాన్ని ప్రదర్శించింది. వీరి పాలనలో తూర్పు గోదావరి ప్రాంతం సాంస్కృతికంగా అభివృద్ధి చెందింది. ఈ వంశపు రాజులు శైవమతాన్ని ప్రోత్సహించారు.

వీరి కాలంలో నిర్మితమైన దేవాలయాలు శిల్పకళలో చారిత్రక ప్రాముఖ్యత కలిగి ఉన్నాయి. కోన రాజులు గ్రామీణ అభివృద్ధికి కృషి చేశారు.

• నంది వంశం – సామవేద పరిపాలకులు

నంది వంశం ముఖ్యంగా సామవేద సాహిత్యం, వేద విద్యా ప్రచారం కోసం ప్రసిద్ధి చెందింది. వీరు వేద విద్యా ప్రచారాన్ని ప్రాథమికంగా పట్టించుకొని, గురుకులాలను నిర్మించారు. వీరి పాలన కాలంలో ప్రజల మధ్య ధర్మజీవనం స్ఫురించింది.

ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో కోల్పోయిన రాజ్యాలు ఎందుకు నశించాయి?

🧭 1. రాజకీయ అస్థిరత (Political Instability)

చాలా వంశాలు తమ ఆరంభ దశలో శక్తివంతంగా ఉండే వారు. కానీ వారసత్వ పోటీ, అంతర్గత రాజకీయ వివాదాలు, మరియు రాజ్యపరిపాలనలో తలెత్తిన లోపాలు వంశాన్ని బలహీనపరిచాయి. ఉదాహరణకు, శాతవాహనుల తర్వాత వారసుల మధ్య జరిగిన పోటీ రాజ్యంలో గందరగోళం తెచ్చింది.

⚔️ 2. విదేశీయుల దండయాత్రలు (Foreign Invasions)

శకులు, హుణులు, మొఘలులు వంటి విదేశీ దండయాత్రలు ఈ ప్రాంతాన్ని శోషించాయి. వీరి దాడుల వల్ల రాజ్యాలు బలహీనపడి, స్థానిక రాజులు తమ భద్రత కోల్పోయారు. కొన్ని చోట్ల రాజులు వీరితో సంకలనం కావడమూ వారి స్వాధీనత కోల్పోయడానికి కారణమైంది.

💰 3. ఆర్థిక శోషణ & వనరుల తగ్గుదల (Economic Decline)

పన్నుల భారం, వ్యవసాయ వ్యవస్థలో దెబ్బలు, మరియు వాణిజ్య మార్గాల ముడిపడి పోవడం వల్ల కొన్ని రాజ్యాలు ఆర్థికంగా తీవ్రంగా బలహీనపడ్డాయి. శిల్ప కళ, విద్యా వ్యవస్థలు కూడా దీనివల్ల మందగించాయి.

🧪 4. సాంకేతిక, విజ్ఞాన ప్రగతిలో వెనుకబడి పోవడం (Scientific Lag)

ఇతర ప్రాంతాల్లో శాస్త్ర సాంకేతికాలు వేగంగా అభివృద్ధి చెందుతుండగా, కొన్ని ఆంధ్ర వంశాలు తమ పాత విధానాల్లోనే నిష్క్రియంగా ఉండిపోయాయి. కొత్త ఆయుధ సాంకేతికత, శిల్ప నిర్మాణాల విస్తరణలో ఆలస్యం వంశాల వీచికికి దారితీసింది.

🕉️ 5. ఆధ్యాత్మిక ఆధిపత్య పోటీలు (Spiritual Conflicts)

బౌద్ధం, జైనం, హిందూ ఆచారాలు, శైవ, వైష్ణవ మతాలు మధ్య ఉన్న ఆధిపత్య పోటీలు కొన్ని వంశాలను సాంస్కృతికంగా చీల్చాయి. ఈ మత తగాదాలు సామాజిక సమగ్రతను దెబ్బతీసి, పాలనా వ్యవస్థను అస్థిరతకు గురిచేశాయి.

📊 ముందటి 5 కారణాల సంగ్రహ పట్టిక:

📉 6. వలస పాలన & కేంద్ర పాలనా ఒత్తిళ్లు (Colonial & Central Pressures)

విదేశీయులు దేశంలోకి ప్రవేశించిన తర్వాత, ప్రత్యేకించి బ్రిటిష్ కాలంలో, చాలా ప్రాంతీయ రాజ్యాలు వారి అధికారంలో కలిసిపోయాయి. పాలనా వ్యవస్థలు పూర్తిగా మారిపోయి, స్థానిక పాలకులు అధికారం కోల్పోయారు.

🌊 7. ప్రకృతి విపత్తులు & వలసలు (Natural Disasters & Migration)

కొన్ని రాజ్యాలు వరదలు, కరువు, భూకంపాలు వంటి ప్రకృతి విపత్తుల వల్ల నిర్జీవంగా మారాయి. దీనివల్ల ప్రజలు వలస వెళ్ళడంతో జనసంఖ్య తగ్గిపోయి, రాజ్యానికి మద్దతు తక్కువైంది.

📜 8. చరిత్ర పట్ల నిర్లక్ష్యం (Neglect in History Preservation)

కొన్ని వంశాల దస్తావేజులు, శాసనాలు, శిల్పాలు సమయానుకూలంగా సంరక్షించకపోవడంతో వారి చరిత్ర మరిచిపోయింది. వంశపు ఘనతను గుర్తించేందుకు ఆధారాలు లేకపోవడంతో వారు మరచిపోయారు.

🧑‍🤝‍🧑 9. సామాజిక పరిణామాలు (Societal Shifts)

కాలక్రమంలో ప్రజల జీవన శైలి మార్పులు, కొత్త సామాజిక నిర్మాణాల వల్ల పురాతన వ్యవస్థలు తక్కువ ప్రాధాన్యత పొందాయి. ప్రజల మద్దతు లేకపోవడం పాలక వర్గానికి బలహీనతగా మారింది.

Srisailam Secret Caves – Unknown Mysteries for Shiva Devotees / శ్రీశైలం రహస్య గుహలు – శివభక్తులకు తెలియని కోణాలు

🧭 10. ఇతర శక్తుల చేతుల్లో విలీనం (Annexation by Stronger Powers)

చాళుక్యులు, కాకతీయులు వంటి శక్తివంతమైన రాజవంశాలు చిన్న రాజ్యాలను కలిపేసుకున్నాయి. ఇది కొంతవరకు రాజకీయ సమగ్రతకు దోహదపడినా, చిన్న వంశాల వ్యక్తిత్వం లేకుమారింది.

📊 రెండవ కారణాల సంగ్రహ పట్టిక:

📚 11. వంశాలలో పరిపాలనా లోపాలు (Administrative Failures)

కొందరు పాలకులు మంచి నాయకత్వం లేకుండా రాజ్యం నడిపారు. అవినీతి, పన్నుల దోపిడీ, అన్యాయ పాలన వల్ల ప్రజల విశ్వాసం కోల్పోయారు.

🏛️ 12. విద్యా, కళల పతనం (Decline in Education & Arts)

రాజ్యాల తలమానికులు కళలు, విజ్ఞానం, వేదాలు, శాస్త్రాలకు ఆసక్తి తగ్గించినప్పుడు, దేశపు మేధావులు వలస వెళ్ళారు. దీని వల్ల సామాజిక చైతన్యం తగ్గిపోయింది.

🧍‍♂️ 13. సామంత వ్యవస్థల వల్ల విచ్ఛిన్నత (Feudal Fragmentation)

చిన్నపాటి ప్రాంతీయ నాయకులు (సామంతులు) స్వతంత్రంగా పాలిస్తూ రాజధానికి విధేయత చూపకపోవడం వంశాల బలహీనతకు దారితీసింది.

🪖 14. సైనిక శక్తి దెబ్బతినడం (Military Weakness)

కొన్ని వంశాలు శక్తివంతమైన సైనిక వ్యూహాలను అభివృద్ధి చేయలేదు. ప్రత్యర్థుల దాడుల సమయంలో సైనిక శక్తిలో లోపాలు రాజ్యాలను కూల్చాయి.

🏞️ 15. రాజధానుల వలసలు, మార్పులు (Capital Relocations)

ప్రజల జీవన శైలికి అనువుగా రాజధానులను తరచూ మారుస్తుండడంతో పరిపాలనా వ్యవస్థలు స్థిరంగా ఉండలేదు. ఇది కొన్ని వంశాల పతనానికి దారితీసింది.

📊 మూడవ కారణాల సంగ్రహ పట్టిక:

🔚 ముగింపు:

ఈ విధంగా, ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో కోల్పోయిన వంశాల పతనానికి అనేక రాజకీయ, ఆర్థిక, సాంస్కృతిక, ఆధ్యాత్మిక, మరియు ప్రకృతి సంబంధిత కారణాల సమ్మేళనం ప్రధాన పాత్ర పోషించింది. ఇవి మన చరిత్రలో మరచిపోలేని పాఠాలు. ఈ వంశాల ఔన్నత్యాన్ని తిరిగి గుర్తించేందుకు, మనం వారి చరిత్రను పరిరక్షించి, సమగ్రమైన అధ్యయనాలను కొనసాగించాల్సిన అవసరం ఉంది.

ఇలా మర్చిపోయిన వంశాలను గుర్తు చేసుకోవడం ద్వారా, మన సంస్కృతి గొప్పదనాన్ని గుర్తించి భవిష్యత్ తరాల కోసం నిలిపివేయగలగాలి.