Unique Village Deities of Telangana & Andhra // తెలంగాణ, ఆంధ్రాలో విభిన్నమైన గ్రామ దేవతలు – ప్రత్యేకతలు ఏమిటి?

Unique Village Deities of Telangana & Andhra // తెలంగాణ, ఆంధ్రాలో విభిన్నమైన గ్రామ దేవతలు – ప్రత్యేకతలు ఏమిటి?

Forgotten Telugu Scientists Who Changed the World / ప్రపంచం మరిచిపోయిన తెలుగు శాస్త్రవేత్తలు

పరిచయం

తెలంగాణ మరియు ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రాలు అనేక సంస్కృతుల కలయిక. ఇక్కడి గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో ప్రత్యేకమైన ఆధ్యాత్మిక విశ్వాసాలు, ఆచారాలు నిలిచిపోయాయి. ఈ ప్రాంతాల్లోని జనజీవనంలో గ్రామ దేవతలకు ఎంతో గౌరవం, ప్రాధాన్యత ఉన్నాయి. గ్రామ దేవతలు అనగా ఒక ప్రత్యేకమైన గ్రామానికి లేదా ప్రాంతానికి రక్షకులుగా భావించే దేవతలు. వీరిని వైదిక ఆచారాలకు భిన్నంగా, జానపద సంప్రదాయాలతో కూడిన ఆచారాలతో పూజిస్తారు. ఈ గ్రామ దేవతలు సాధారణంగా అమ్మవారి రూపంలో కనిపిస్తారు. ఎందుకంటే ప్రకృతి మాతృరూపంలో ఉంటుంది అనేది ఇక్కడి జనుల నమ్మకం. ఈ దేవతలను గ్రామ దేవతలు, జాగృత అమ్మవారు, ఉగ్ర దేవతలు అని కూడా పిలుస్తారు.

గ్రామ దేవతల ఆవిర్భావం ప్రాగ్-వైదిక కాలానికి చెందింది. ప్రాచీన ద్రావిడ సంస్కృతిలోని శక్తి ఆరాధన నుండి ఈ సంప్రదాయం వచ్చిందని చరిత్రకారులు భావిస్తున్నారు. తెలంగాణ, ఆంధ్రప్రదేశ్‌లలో ఈ గ్రామ దేవతలు కేవలం ఆధ్యాత్మిక కేంద్రాలే కాకుండా, సామాజిక ఐక్యతకు, సాంస్కృతిక అస్తిత్వానికి ప్రతీకగా నిలుస్తున్నాయి. వాటికి సంబంధించిన పండుగలు, జాతరలు ప్రతి సంవత్సరం ఘనంగా నిర్వహించబడతాయి. ఈ ఉత్సవాలు గ్రామీణ ప్రజల జీవన విధానానికి అద్దం పడతాయి. చాలా వరకు పంట కాలాలకు అనుగుణంగా ఈ జాతరలు నిర్వహించబడతాయి.

ఈ ప్రాంతాలలోని గ్రామ దేవతలు రోగాలు, కరువులు, వరదలు మరియు మహమ్మారి వంటి విపత్తుల నుండి గ్రామాలను కాపాడతాయని విశ్వాసం. ఈ దేవతలు తమ గ్రామాలను, అక్కడి నివాసితులను కాపాడే బాధ్యతను తీసుకున్నాయని ప్రజలు గట్టిగా నమ్ముతారు. అందుకే గ్రామాల సరిహద్దుల్లో, నాలుగు మూలల్లో, గ్రామ ప్రవేశ ద్వారాల వద్ద ఈ దేవతలు స్థాపించబడతాయి. భక్తులు వీటిని గౌరవించి, నిరంతరం పూజలు చేస్తారు. ఈ దేవతలకు జంతుబలులు ఇవ్వడం, నైవేద్యాలు సమర్పించడం వంటి ఆచారాలు కూడా ఉన్నాయి.

గ్రామ దేవతల ఆరాధన వెనుక ఉన్న ప్రధాన నమ్మకం ఏమిటంటే, ఈ దేవతలు ప్రకృతి శక్తులను నియంత్రిస్తాయని మరియు వాటి అనుగ్రహం లేకుండా మనుగడ సాధ్యం కాదని. ఈ విశ్వాసాలు కేవలం మూఢనమ్మకాలు కాదు. వాటి వెనుక సామాజిక, ఆర్థిక మరియు పర్యావరణ కారణాలు ఉన్నాయి. ఉదాహరణకు, ఒక నిర్దిష్ట సమయంలో జాతరలు నిర్వహించడం వలన వ్యవసాయ పనులకు అంతరాయం లేకుండా, సమాజంలో సామరస్యం పెరుగుతుంది. అదేవిధంగా, దేవతలకు అర్పించే బలులు, నైవేద్యాలు ద్వారా గ్రామంలోని పేద ప్రజలకు ఆహారం లభిస్తుంది.

తెలంగాణ, ఆంధ్రాలో విభిన్నమైన గ్రామ దేవతలు – ప్రత్యేకతలు ఏమిటి?

మన దేశంలో గ్రామ దేవతల పూజా విధానం అనాదిగా కొనసాగుతున్న సంప్రదాయం. ప్రత్యేకంగా తెలంగాణ, ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రాల్లో గ్రామ దేవతలకు విశేష ప్రాముఖ్యత ఉంది. ప్రతి గ్రామానికీ తనకు ప్రత్యేకమైన దేవత ఉంటుంది. వీరు గ్రామాన్ని కాపాడే దేవతలుగా భావించబడతారు. ఈ వ్యాసంలో విభిన్నమైన గ్రామ దేవతలు, వాటి ప్రత్యేకతలు, భక్తుల విశ్వాసాలు గురించి విపులంగా చర్చిస్తాము.

గ్రామ దేవతల ప్రాముఖ్యత

తెలుగు రాష్ట్రాల్లో గ్రామ దేవతలు గ్రామ సంరక్షకులు. ప్రాచీన కాలం నుంచి ఇప్పటి వరకు, ఏ గ్రామానికైనా కట్టుబడి ఉన్న దేవత ఉంటుంది. ఈ దేవతలు, స్త్రీ, పురుష రూపాలలో ఉండవచ్చు. స్త్రీరూపంలోని దేవతలు ఎక్కువగా పెద్దమ్మ, పోచమ్మ, ఎల్లమ్మ, మైసమ్మ లాగా ఉంటే, పురుష దేవతలు పోతురాజు, వీరభద్రస్వామి, యల్లప్ప లాగా ఉంటారు.

ప్రజలు తమ గ్రామ దేవతను ఆరాధించి, భద్రత, ఆరోగ్యం, సౌభాగ్యం కోసం పూజలు చేస్తారు. గ్రామ దైవాలు, ఆ గ్రామపు జాతర, సంక్షోభ సమయాల్లో దేవతలను పూజించే విధానం వంటివి గ్రామాల ప్రకారంగా భిన్నంగా ఉంటాయి

పోచమ్మ – తెలంగాణ పల్లెల్లో అత్యంత ప్రాముఖ్యత గల దేవత

తెలంగాణలో అత్యంత ప్రసిద్ధి చెందిన గ్రామ దేవతల్లో పోచమ్మ ప్రధాన స్థానంలో ఉంది. ఈమెను “మహాంకాళి” అవతారంగా భావిస్తారు. పోచమ్మ అంటే “చిన్న తల్లి” అని అర్థం. పోలవరం, మేడారం వంటి ప్రాంతాల్లో పోచమ్మ దేవాలయాలు ఎంతో ప్రాచుర్యం పొందాయి. మేడారం జాతర తెలంగాణలోనే కాదు, దక్షిణ భారతదేశంలోనే అతిపెద్ద జాతరగా ప్రసిద్ధి చెందింది. ప్రతి రెండు సంవత్సరాలకు ఒకసారి నిర్వహించబడే ఈ జాతరకు లక్షలాది మంది భక్తులు తరలివస్తారు.

Beekeeping Traditions : Honey Secrets from Tribal Forests // గిరిజనుల తేనెపట్టు సంప్రదాయాలు: అడవుల తేనె రహస్యాలు

పోచమ్మకు సంబంధించిన పురాణ కథలు ఎన్నో ఉన్నాయి. వాటిలో ప్రసిద్ధమైనది ఏమిటంటే, పోచమ్మ పుట్టుపూర్వోత్తరాలు కాకతీయుల కాలానికి చెందినవి. ఆమె ఒక సామాన్య మహిళగా ఉండి, తన గ్రామాన్ని మహమ్మారి నుండి కాపాడింది అని చెబుతారు. తన ప్రాణాలను త్యాగం చేసి గ్రామాన్ని రక్షించిన ఆమెను గ్రామస్తులు దేవతగా కొలువసాగారు. ఇంకో కథనం ప్రకారం, ఆమె కాకతీయ రాజవంశానికి చెందిన రుద్రమదేవి అని కూడా చెబుతారు. ఆమె యుద్ధభూమిలో వీరమరణం పొందిన తరువాత గ్రామ దేవతగా అవతరించిందని నమ్ముతారు.

పోచమ్మ దేవాలయాలు తెలంగాణలోని ప్రతి ప్రాంతంలో కనిపిస్తాయి. ఈ దేవాలయాలు చాలా సరళంగా, గ్రామ సరిహద్దుల్లో ఉంటాయి. ప్రధాన ఆలయంలో దేవి విగ్రహం సాధారణంగా రాతితో చెక్కిన రూపంలో ఉంటుంది. ఆమె రూపం ఎర్రని కుంకుమతో అలంకరించబడి ఉంటుంది. భక్తులు ఆమెకు బంగారం, వెండి నగలు, పట్టు చీరలు సమర్పిస్తారు. ప్రతి శుక్రవారం ప్రత్యేక పూజలు నిర్వహించబడతాయి. బోనాల పండుగ సమయంలో ప్రత్యేక అలంకరణలు చేస్తారు.

పోచమ్మ జాతర పెద్ద ఎత్తున నిర్వహించబడుతుంది. జాతర సమయంలో మేకలు, కోళ్లు వంటి జంతుబలులు అర్పిస్తారు. హరిదాసులు, కోలాటం, చిందు భాగవతం వంటి కళారూపాలు ప్రదర్శించబడతాయి. చిన్న చిన్న దుకాణాలు ఏర్పాటు చేసి గ్రామీణ సంత వాతావరణాన్ని సృష్టిస్తారు. దేవి ఉత్సవ విగ్రహాన్ని ఊరేగింపుగా తీసుకెళ్తారు. ఈ సమయంలో భక్తులు మొక్కులు చెల్లించుకుంటారు. జాతర సందర్భంగా సామూహిక భోజనాలు ఏర్పాటు చేయడం కూడా ఆనవాయితీ.

మైసమ్మ – హైదరాబాద్ నగర రక్షిణి

హైదరాబాద్ నగరానికి మరియు తెలంగాణ ప్రాంతానికి ప్రసిద్ధ గ్రామ దేవత మైసమ్మ. ఆమె పేరు “మహిష” (గేదె) మరియు “అమ్మ” (తల్లి) అనే పదాల నుండి వచ్చింది. మైసమ్మ ప్రధానంగా కుల వృత్తులకు, వ్యవసాయానికి అధిదేవత. ఆమెను సెకండరాబాద్, లాల్‌పేట, చిక్కడపల్లి, మరియు ఇతర ప్రాంతాల్లో పూజిస్తారు. హైదరాబాద్ నగరంలో ప్రతి ఏడాది బోనాల పండుగ సందర్భంగా మైసమ్మను ఘనంగా కొలుస్తారు.

మైసమ్మ పురాణం ప్రకారం, ఆమె ఒక సామాన్య వ్యక్తిగా జన్మించి, తన శక్తితో గ్రామాన్ని మహమ్మారి నుండి కాపాడింది. మరొక కథనం ప్రకారం, ఆమె మహిషాసుర మర్దినితో సంబంధం కలిగి ఉంది. ప్రతి గ్రామంలో మైసమ్మ కథ కొంచెం భిన్నంగా ఉంటుంది. కానీ ఆమె శక్తి, సామర్థ్యం గురించి ఎక్కడా సందేహం లేదు. ఎన్నో సంవత్సరాలుగా భక్తులు తమ బాధలు, కష్టాలను తీర్చమని మైసమ్మను వేడుకుంటున్నారు.

బోనాల పండుగ మైసమ్మకు అంకితం చేయబడిన ప్రసిద్ధ ఉత్సవం. ఆషాఢ మాసంలో జరిగే ఈ పండుగలో, వివిధ కులాలకు చెందిన స్త్రీలు “బోనాలు” (పులిహోర, పెరుగు అన్నంతో నిండిన కుండలు) తీసుకొని దేవాలయానికి వెళ్తారు. పోటురాజులు అనే వారు చేతిలో వేప కర్రలు పట్టుకొని నృత్యం చేస్తూ దేవతను సంతోషపెడతారు. స్థానిక చారిత్రక నగరమైన గోలకొండలో ఈ పండుగ ప్రత్యేకంగా జరుపుకుంటారు. ఊరేగింపు విశేషంగా నిర్వహించబడుతుంది.

మైసమ్మకు సంబంధించిన ఆచారాలు, పూజా విధానాలు చాలా ప్రత్యేకమైనవి. ఆమెకు ముఖ్యంగా పసుపు, కుంకుమ, పూలు, పండ్లు అర్పిస్తారు. దేవికి తొలిసారి నైవేద్యం పెట్టిన తరువాతే గ్రామస్తులు భోజనం చేయడం ఆనవాయితీ. కొన్ని ప్రదేశాల్లో, భక్తులు “గొల్లపూర్ణమి” రోజున చంద్రుడి పూజలో మైసమ్మను కూడా స్మరిస్తారు. వ్యవసాయానికి సంబంధించిన పండుగలన్నింటిలో మైసమ్మను తప్పకుండా పూజిస్తారు.

ఎల్లమ్మ – ఉభయ రాష్ట్రాల ప్రముఖ దేవత

తెలంగాణ మరియు ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో అత్యంత ప్రాముఖ్యత గల గ్రామ దేవతల్లో ఎల్లమ్మ గణనీయమైన స్థానం కలిగి ఉంది. ఈమె పేరు “ఎల్లరికి అమ్మ” (అందరికీ తల్లి) నుండి వచ్చింది. ఉభయ రాష్ట్రాల్లోని అనేక గ్రామాల్లో ఎల్లమ్మ దేవాలయాలు ఉన్నాయి. ఈమెను రేణుకా దేవి లేదా యెల్లమ్మ దేవి అని కూడా పిలుస్తారు. ఎల్లమ్మ రుద్రుని భార్య జమదగ్ని మహర్షి భార్యగా పురాణాలు చెబుతున్నాయి. కాగా, గ్రామీణ ప్రజలు ఆమెను స్వతంత్ర దేవతగా పూజిస్తారు.

ఎల్లమ్మకు సంబంధించిన ప్రసిద్ధ కథనం ఏమిటంటే, ఆమె ఒక సామాన్య స్త్రీగా జన్మించి, తన భర్త జమదగ్ని చేత శిరచ్ఛేదనం చేయబడింది. ఆమె తల పడిన చోట ఎల్లమ్మ ఆలయం ఏర్పడిందని నమ్ముతారు. మరొక కథనం ప్రకారం, ఆమె గ్రామాన్ని మహమ్మారి నుండి కాపాడిన వీరవనిత. ప్రతి గ్రామంలో ఎల్లమ్మకు సంబంధించిన కథనాలు కొంచెం మార్పులతో చెప్పబడతాయి.

Lost Kingdoms of Andhra Pradesh: The Forgotten Dynasties // ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో కోల్పోయిన రాజ్యాలు: మరచిపోయిన వంశాలు

ఎల్లమ్మ పూజలో ముఖ్యమైన ఆచారాలలో కుంకుమార్చన ప్రధానమైనది. ఆమె విగ్రహం ఎర్రని కుంకుమతో పూర్తిగా కప్పబడి ఉంటుంది. భక్తులు కూడా ముఖానికి, శరీరానికి కుంకుమ రాసుకుంటారు. ఎల్లమ్మకు పసుపు, కుంకుమ, చీరలు, బంగారం మరియు వెండి నగలు సమర్పిస్తారు. ఆమెకు చెందిన ప్రధాన ఉత్సవం “ఎల్లమ్మ జాతర”, సాధారణంగా ఆషాఢ మాసంలో జరుగుతుంది. ఈ సమయంలో ప్రత్యేక పూజలు, నృత్యాలు మరియు సాంస్కృతిక కార్యక్రమాలు నిర్వహించబడతాయి.

ఎల్లమ్మ ప్రధానంగా మహిళలకు సంబంధించిన సమస్యలను పరిష్కరించే దేవతగా భావిస్తారు. ఆమెను సంతానం కలగాలని, వివాహం కావాలని, మరియు ఇతర వ్యక్తిగత సమస్యల పరిష్కారం కోసం ప్రార్థిస్తారు. పెళ్లికి ముందు అమ్మాయిలు ఎల్లమ్మను దర్శించుకోవడం ఆనవాయితీ. అదే విధంగా, పుట్టిన బిడ్డలను తొలిసారి ఆలయానికి తీసుకెళ్లి, దేవికి చూపించడం కూడా ఆచారం. ఈ విధంగా, ఎల్లమ్మ మహిళా జీవితానికి సంబంధించిన అనేక అంశాలతో ముడిపడి ఉంది.

ఉభయ రాష్ట్రాల్లోని ప్రసిద్ధ ఎల్లమ్మ ఆలయాలలో సంబద్దుల ఎల్లమ్మ గుడి, మరిడుమల్లి ఎల్లమ్మ, యెల్లక్క గుడి ప్రసిద్ధి చెందాయి. ఈ ఆలయాలు సాధారణ నిర్మాణాలతో, గ్రామీణ శైలిలో నిర్మించబడ్డాయి. దేవాలయంలో ప్రధాన విగ్రహంతో పాటు, ఆమె వాహనమైన ఎద్దు విగ్రహం కూడా ఉంటుంది. దేవాలయ ప్రాంగణంలో రెండు రకాల ప్రదేశాలు ఉంటాయి – శుద్ధ ప్రదేశం మరియు బలి ప్రదేశం. పూజారులు సాధారణంగా గ్రామ పెద్దలు లేదా స్థానిక కులాలకు చెందినవారు. ఆలయ నిర్వహణ గ్రామస్తుల సహకారంతో జరుగుతుంది.

మరిడమ్మ – కోస్తా ఆంధ్రలో ప్రసిద్ధి చెందిన దేవత

మరిడమ్మ ఆంధ్రప్రదేశ్ కోస్తా ప్రాంతంలో అత్యంత ప్రాచుర్యం పొందిన గ్రామ దేవత. ఈమెను అంటువ్యాధుల నుండి, ముఖ్యంగా అంటు జబ్బుల నుండి రక్షించే దేవతగా పూజిస్తారు. మరి చెట్టుతో సంబంధం ఉన్న దేవత కాబట్టి ఆమెకు “మరిడమ్మ” అని పేరు వచ్చింది. గోదావరి, కృష్ణా జిల్లాలలో మరిడమ్మ ఆలయాలు అధిక సంఖ్యలో కనిపిస్తాయి. ఆమెను చీమలమ్మ, గంగమ్మ లేదా పోలేరమ్మ అని కూడా పిలుస్తారు.

మరిడమ్మ పురాణం ప్రకారం, ఆమె పార్వతి దేవి అవతారం. ఒకప్పుడు, ప్రాంతంలో పెద్ద మహమ్మారి వ్యాపించినప్పుడు, మరిడమ్మ ఒక సామాన్య మహిళగా అవతరించి, అంటువ్యాధిని నివారించింది అని చెబుతారు. అందుకే ఆమెను “వ్యాధి నివారిణి” అని కూడా పిలుస్తారు. మరొక కథనం ప్రకారం, ఒక మరి చెట్టు కింద దొరికిన విగ్రహాన్ని గ్రామస్తులు పూజించడం ద్వారా ఆమె ఆరాధన ప్రారంభమైంది.

మరిడమ్మకు నిర్వహించే ప్రధాన ఉత్సవం “మరిడమ్మ తీర్థం” లేదా “మరిడమ్మ జాతర”. ఈ ఉత్సవం వేసవి కాలంలో, సాధారణంగా మే నెలలో నిర్వహించబడుతుంది. మరిడమ్మ తీర్థం రోజున, దేవి విగ్రహాన్ని పవిత్ర జలాశయానికి తీసుకెళ్లి, అక్కడ ప్రత్యేక పూజలు చేస్తారు. ఈ సమయంలో దేవికి కోళ్లు, మేకలు అర్పించడం ఆనవాయితీ. జాతర మూడు నుండి ఐదు రోజుల పాటు జరుగుతుంది.

మరిడమ్మ పూజలో వింతైన ఆచారాలు ఉన్నాయి. ఉదాహరణకు, జాతర సమయంలో “వేపనాటి” అనే ఆచారం పాట మరిడమ్మ పూజలో వింతైన ఆచారాలు ఉన్నాయి. ఉదాహరణకు, జాతర సమయంలో “వేపనాటి” అనే ఆచారం పాటించబడుతుంది. ఈ ఆచారం ప్రకారం, వేప చెట్టు కొమ్మను నాటి, దానికి రంగు రంగుల బట్టలు, పసుపు, కుంకుమ అలంకరిస్తారు. ఇది మరిడమ్మ అవతారానికి ప్రతీకగా భావిస్తారు. కొన్ని ప్రాంతాల్లో “ఉయ్యాలలు” (ఊయెలలు) వేయడం కూడా ఆచారం. ఈ ఉయ్యాలలలో చిన్న పిల్లలను కూర్చోబెట్టి ఊపుతారు. దీనివల్ల పిల్లలకు దేవి ఆశీర్వాదం లభిస్తుందని విశ్వాసం.

రాయలసీమలో సోమలమ్మ – వర్షపు దేవత

రాయలసీమ ప్రాంతంలో ప్రసిద్ధి చెందిన గ్రామ దేవతల్లో సోమలమ్మ ప్రధానమైనది. ఈమెను వర్షపు దేవతగా, వ్యవసాయ సమృద్ధికి కారకురాలుగా భావిస్తారు. ఎప్పుడైతే ఈ ప్రాంతంలో కరువు ఏర్పడిందో, అప్పుడు సోమలమ్మను ప్రార్థించడం ఆనవాయితీ. అనంతపురం, కడప, కర్నూలు జిల్లాలలో ఆమె ఆరాధన ఎక్కువగా కనిపిస్తుంది. సోమలమ్మ పేరులో “సోమ” అంటే చంద్రుడు, “అమ్మ” అంటే తల్లి అని అర్థం.

సోమలమ్మకు సంబంధించిన పురాణ కథ ప్రకారం, ఆమె శివుడి భార్య పార్వతి దేవి అవతారం. ఆమె భూమిపై సామాన్య స్త్రీగా అవతరించి, కరువు కాటకాలను తీర్చి గ్రామాలను కాపాడిందని చెబుతారు. మరొక కథనం ప్రకారం, ఆమె ఒక కర్షక కుటుంబంలో జన్మించి, తన అసాధారణ శక్తులతో వర్షాలను రప్పించిందని నమ్ముతారు. అందుకే ఆమెను “వర్షదేవత” లేదా “కరువు మాయమ్మ” అని కూడా పిలుస్తారు.

Nagula Chavithi – Why is Snake Worshiped Scientifically // నాగుల చవితి – శాస్త్రీయంగా ఎందుకు పాము పూజిస్తారు?

సోమలమ్మ జాతర సాధారణంగా ఏప్రిల్-మే నెలల్లో నిర్వహించబడుతుంది. ఈ సమయంలో విస్తృతమైన కార్యక్రమాలు నిర్వహించబడతాయి. దేవిని వివిధ రంగుల పూలతో, పసుపు, కుంకుమతో అలంకరిస్తారు. విశేషమైన “బొమ్మల కొలువు” ఏర్పాటు చేస్తారు. ఇందులో మట్టితో తయారు చేసిన వివిధ రకాల బొమ్మలను అమర్చి, వాటికి పూజలు చేస్తారు. జాతర సమయంలో “ఎడ్ల పండుగ” అనే ప్రత్యేక కార్యక్రమం జరుపుతారు. ఇందులో అలంకరించిన ఎడ్లను ఊరేగింపుగా తీసుకెళ్తారు.

సోమలమ్మ పూజాచారాలలో “జోగిని సేవ” అనేది ప్రధానమైనది. ఈ ఆచారంలో, స్థానిక మహిళలు జోగినులుగా వేషధారణ చేసి, దేవి ముందు ప్రత్యేక నృత్యాలు చేస్తారు. ఇది వర్షాలు కురిపించడానికి చేసే ప్రత్యేక ఆచారం. ఇంకో ప్రత్యేక ఆచారం “నీటి కుండలు బద్దలు కొట్టడం”. ఈ ఆచారం ద్వారా వర్షం కురవాలని భావిస్తారు. జంతుబలుల ద్వారా దేవిని సంతృప్తిపరచడం కూడా ఆనవాయితీ. ఆఖరుగా, సోమలమ్మకు “పసుపు నీళ్ల” అభిషేకం చేస్తారు. ఇది ఫలవంతమైన పంటలకు ప్రతీకగా భావిస్తారు.

ఆంజనేయుడు – గ్రామ రక్షకుడు

తెలంగాణ మరియు ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో పూజించే ప్రధాన గ్రామ దేవతలలో స్త్రీ దేవతలు ఎక్కువగా ఉన్నప్పటికీ, పురుష దేవతలు కూడా ఉన్నాయి. వాటిలో ఆంజనేయుడు లేదా హనుమంతుడు ప్రధానమైనవాడు. గ్రామ ప్రవేశ ద్వారం వద్ద, ఊరి బయట ఆంజనేయుడి దేవాలయాలు ఉండడం సర్వసాధారణం. ఆయనను గ్రామానికి ద్వారపాలకుడిగా, దుష్ట శక్తులను అరికట్టేవాడిగా భావిస్తారు.

ఆంజనేయుడు రామాయణంలో ప్రసిద్ధమైన పాత్ర అయినప్పటికీ, గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో ఆయనకు ప్రత్యేకమైన స్థానం ఉంది. ఆయనను “సంకటహరుడు” (కష్టాలను తొలగించేవాడు) అని పిలుస్తారు. ఖమ్మం, పొట్టి శ్రీరాములు నెల్లూరు జిల్లా, కడప జిల్లాలలో ప్రసిద్ధ ఆంజనేయ దేవాలయాలు ఉన్నాయి. ప్రతి మంగళవారం మరియు శనివారం ఆయనకు ప్రత్యేక పూజలు నిర్వహిస్తారు.

ఆంజనేయుడి పూజలో “సింధూరార్చన” (ఎర్రని సిందూరం సమర్పించడం) ముఖ్యమైన ఆచారం. ప్రతి సంవత్సరం హనుమజ్జయంతి సందర్భంగా ప్రత్యేక ఉత్సవాలు నిర్వహించబడతాయి. ఈ సమయంలో 108 లేదా 1008 హనుమత్ చాలీసా పారాయణం చేస్తారు. గ్రామ ప్రజలు సామూహికంగా రామరక్షా స్తోత్రం చదువుతారు. గ్రామంలో రోగాలు, విపత్తులు సంభవించినప్పుడు, గ్రామస్తులు ఆంజనేయుడి దేవాలయం వద్ద 41 రోజుల పాటు ప్రత్యేక పూజలు నిర్వహిస్తారు.

ఆంజనేయుడి దేవాలయాలు సాధారణంగా చిన్నవిగా, సరళమైన నిర్మాణాలుగా ఉంటాయి. ఎక్కువగా ఎర్రని రంగుతో నిర్మించబడతాయి, ఎందుకంటే ఎరుపు ఆంజనేయుడికి ప్రీతికరమైన రంగు. దేవాలయంలో ఆంజనేయుడి విగ్రహం ప్రధానంగా రెండు రూపాల్లో ఉంటుంది – వీరాంజనేయుడు (నిలబడి ఉన్న స్థితి) మరియు భక్తాంజనేయుడు (నమస్కార ముద్రలో). గ్రామ రక్షణ కోసం ప్రతిష్టాపించిన విగ్రహాలు సాధారణంగా వీరాంజనేయుడి రూపంలో ఉంటాయి.

రాయలసీమలో అట్లమ్మ ఉపాసన

రాయలసీమ ప్రాంతంలో ప్రసిద్ధి చెందిన మరొక గ్రామ దేవత అట్లమ్మ. ఈమె పేరు “అట్టుల అమ్మ” (పంటల దేవత) నుండి వచ్చింది. కడప, అనంతపురం, చిత్తూరు జిల్లాలలో ఈమె ఆరాధన ప్రాచుర్యంలో ఉంది. అట్లమ్మను ప్రధానంగా సస్యశ్యామల రక్షణకు, పంటల సమృద్ధికి పూజిస్తారు. ఆమెను “ధాన్యలక్ష్మి” లేదా “అన్నపూర్ణ” అని కూడా పిలుస్తారు.

అట్లమ్మకు సంబంధించిన ప్రసిద్ధ కథనం ప్రకారం, ఆమె అన్నపూర్ణ దేవి అవతారం. ఒకప్పుడు రాయలసీమలో తీవ్రమైన కరువు నెలకొన్నప్పుడు, ఆమె భూమిపై సామాన్య స్త్రీగా అవతరించి, జనాలకు ఆహారం సమకూర్చింది అని చెబుతారు. మరొక కథనం ప్రకారం, ఆమె ఒక కర్షక కుటుంబంలో జన్మించిన సామాన్య మహిళ. ఆమె పంటలకు హాని కలిగించే కీటకాలను, రోగాలను తన ప్రత్యేక శక్తితో నివారించిందని నమ్ముతారు.

అట్లమ్మకు సంబంధించిన ప్రధాన ఉత్సవం “అట్లమ్మ జాతర” లేదా “అట్లమ్మ పండుగ”. ఈ పండుగ సాధారణంగా ఆషాఢ మాసంలో చేస్తారు. జాతర సమయంలో “పందిళ్ల పెండ్లి” అనే ప్రత్యేక కార్యక్రమం నిర్వహించబడుతుంది. ఇందులో, రెండు పందిళ్లను (కొయ్య స్తంభాలు) అలంకరించి, వాటికి పెండ్లి చేస్తారు. ఇది ఫలవంతమైన పంటలకు ప్రతీకగా భావిస్తారు. పెండ్లి అనంతరం, ఈ స్తంభాలను పొలాల్లో నాటుతారు.

Forgotten Telugu Scientists Who Changed the World / ప్రపంచం మరిచిపోయిన తెలుగు శాస్త్రవేత్తలు

అట్లమ్మ పూజలో “ధాన్య సమర్పణ” ముఖ్యమైన ఆచారం. ఇందులో, గ్రామస్తులు తమ పొలాల్లో పండిన పంటలో కొంత భాగాన్ని దేవికి సమర్పిస్తారు. ఇంకో ప్రత్యేక ఆచారం “గణుగు చెట్ల పూజ”. గణుగు చెట్లు కేవలం ప్రకృతిలో మనుగడ సాగించడమే కాకుండా, కీటకాలను నాశనం చేసే సహజ గుణాన్ని కలిగి ఉంటాయి. అందుకే వీటిని దేవి అవతారంగా భావించి పూజిస్తారు. పొలాల చుట్టూ గణుగు కొమ్మలను నాటడం కూడా ఆచారం.

తెలంగాణలో కాటమరాజు ఉత్సవాలు

తెలంగాణలోని పల్లె ప్రాంతాల్లో, కాటమరాజు ఒక ప్రముఖమైన పురుష గ్రామ దేవత. ఆయన్ని గొల్ల కులానికి చెందిన వీరుడిగా, దుష్ట శక్తులను అరికట్టేవాడిగా భావిస్తారు. కాటమరాజు కథలు తెలంగాణ జానపద సాహిత్యంలో ప్రముఖ స్థానం కలిగి ఉన్నాయి. వరంగల్, నల్గొండ, నిజామాబాద్, ఖమ్మం జిల్లాలలో కాటమరాజు ఆరాధన ఎక్కువగా కనిపిస్తుంది.

కాటమరాజు పురాణం ప్రకారం, ఆయన కాకతీయుల కాలంలో జీవించిన వీరుడు. గొల్ల కులానికి చెందిన ఈయన, తన గొప్ప శక్తితో దుష్ట రాజులను ఓడించి, పేద ప్రజలను కాపాడాడని చెబుతారు. మరో కథనం ప్రకారం, ఆయన విష్ణుమూర్తి అవతారం. పశువుల సంరక్షణకు, పాల ఉత్పత్తికి కాటమరాజును ప్రార్థిస్తారు. ఆయన్ని “పల్లె రాజు” లేదా “గొల్ల రాజు” అని కూడా పిలుస్తారు.

కాటమరాజు జాతర, లేదా “కాటమయ్య జాతర” తెలంగాణలో పెద్ద ఎత్తున నిర్వహించబడుతుంది. ఈ జాతర సాధారణంగా ఫిబ్రవరి-మార్చి నెలల్లో జరుగుతుంది. ఉత్సవంలో “కాటమరాజు కథ” అనే జానపద కళారూపాన్ని ప్రదర్శిస్తారు. ఈ కథలో కాటమరాజు సాహసాలను, గొప్పతనాన్ని వివరిస్తారు. జాతర సమయంలో, పెద్ద ఎత్తున ఆవులు, గేదెలు, మేకలు మొదలైన పశువులను తీసుకొని ఊరేగింపు చేస్తారు.

ముత్యాలమ్మ – హైదరాబాద్‌లో ప్రసిద్ధ గ్రామ దేవత

హైదరాబాద్ నగరంలో ప్రసిద్ధి చెందిన గ్రామ దేవతల్లో ముత్యాలమ్మ గణనీయమైన స్థానం కలిగి ఉంది. ఈమె పేరు “ముత్యాలు” (ముత్యాలు) మరియు “అమ్మ” (తల్లి) నుండి వచ్చింది. ముత్యాలమ్మను చిన్నపిల్లల రక్షకురాలిగా, తల్లుల ఆరోగ్యాన్ని కాపాడే దేవతగా పూజిస్తారు. ముత్యాలమ్మను “బాలాత్రిపురసుందరి” అవతారంగా కూడా భావిస్తారు. మంగళగిరి, బందలగూడ, లంగర్‌హౌజ్ ప్రాంతాల్లో ఆమె దేవాలయాలు ప్రసిద్ధి చెందాయి.

ముత్యాలమ్మకు సంబంధించిన పురాణం ప్రకారం, ఆమె ఒక సామాన్య స్త్రీగా జన్మించి, తన అద్భుతమైన శక్తితో రోగాలను నయం చేసేదని చెబుతారు. ప్రత్యేకంగా, చిన్న పిల్లలకు వచ్చే అంటు వ్యాధులను నివారించే శక్తి ఆమెకు ఉందని నమ్ముతారు. మరొక కథనం ప్రకారం, ఆమె పార్వతీదేవి అవతారం. పిల్లల ఆరోగ్యం, తల్లుల క్షేమం కోసం ఆమెను ప్రార్థిస్తారు.

ముత్యాలమ్మ జాతర సాధారణంగా చైత్ర మాసంలో, అంటే మార్చి-ఏప్రిల్ నెలల్లో జరుగుతుంది. ఈ సమయంలో దేవికి “ముత్యాల హారాలు” సమర్పిస్తారు. విశేషమైన ఆచారం ఏమిటంటే, తల్లులు తమ పిల్లలను ముత్యాలమ్మకు “అంకితం” చేస్తారు. ఇది “ముడుపు” అనే ఆచారం. ఈ సమయంలో, పిల్లల జుట్టు తీసి, దేవికి సమర్పిస్తారు. పెద్దవాళ్లు కూడా ముడుపులు చెల్లించుకుంటారు.

ముత్యాలమ్మ పూజలో “ముత్యాల లంగరు” అనే ప్రత్యేక ఆచారం పాటించబడుతుంది. ఇందులో, భక్తులు ముత్యాలమ్మకు నవధాన్యాలతో నిండిన ముత్యాల కుండలు సమర్పిస్తారు. ఇంకో ప్రత్యేక ఆచారం “బొట్టు పెట్టడం”. భక్తులు దేవి విగ్రహానికి ఎర్రని బొట్టు పెట్టి, ఆ తర్వాత ఆ కుంకుమను తమ పిల్లల నుదుటిపై రాసుకుంటారు. ఈ ఆచారం ద్వారా, పిల్లలకు ఆరోగ్యం, శ్రేయస్సు కలుగుతుందని నమ్ముతారు.

ఉభయ రాష్ట్రాల్లో ఏడుకొండల తల్లి

తెలంగాణ మరియు ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో అత్యంత ప్రసిద్ధి చెందిన మరొక దేవత ఏడుకొండల తల్లి. ఈమెను పర్వతాల మీద ఉండే దేవతగా పూజిస్తారు. ఆమె పేరు “ఏడు కొండలు” (ఏడు పర్వతాలు) మరియు “తల్లి” (అమ్మ) నుండి వచ్చింది. తిరుమల తిరుపతి ప్రాంతంలో ఏడు కొండలపై ఉన్న తల్లిగా ఆమెను గౌరవిస్తారు. అలాగే, కొన్ని ప్రాంతాల్లో ఆమెను తిరుపతి బాలాజీ సహధర్మచారిణిగా కూడా పూజిస్తారు.

Srisailam Secret Caves – Unknown Mysteries for Shiva Devotees / శ్రీశైలం రహస్య గుహలు – శివభక్తులకు తెలియని కోణాలు

ఏడుకొండల తల్లికి సంబంధించిన ఒక ప్రసిద్ధ కథనం ప్రకారం, ఆమె శ్రీదేవి అవతారం. ఆమె శత్రువులను ఓడించడానికి ఏడు పర్వతాల మీద నివసించిందని, ఆ తర్వాత అక్కడే స్థిరపడిందని చెబుతారు. మరొక కథనం ప్రకారం, ఆమె ఒక సామాన్య మహిళగా జన్మించి, తన అసాధారణ శక్తులతో ప్రజలను రక్షించిందని చెబుతారు. ఆమెను “కొండ దేవత” లేదా “పర్వత కన్య” అని కూడా పిలుస్తారు.

ఏడుకొండల తల్లి జాతర సాధారణంగా దసరా సమయంలో నిర్వహించబడుతుంది. ఈ సమయంలో, వివిధ ప్రాంతాల నుండి భక్తులు కాలినడకన కొండలను ఎక్కి, దేవిని దర్శించుకుంటారు. ప్రత్యేక ఆచారం ఏమిటంటే, భక్తులు నడుస్తూ ప్రతి కొండపై ఒక చిన్న దీపాన్ని వెలిగిస్తారు. ఈ సందర్భంగా, దేవికి పసుపు చీరలు, బంగారు నగలు సమర్పిస్తారు. ఊరేగింపులో, భక్తులు “కొండ దేవతమ్మ” భజనలు పాడుతారు.

గ్రామ దేవతల ఉత్సవాలు

తెలుగు రాష్ట్రాల్లో గ్రామ దేవతల జాతరలు ఎంతో విస్తృతంగా జరుగుతాయి. పెద్దమ్మ తల్లి, పోచమ్మ తల్లి, మైసమ్మ జాతరలు ప్రజల సమూహాలను ఆకర్షిస్తాయి. వీటిలో బోనాలు, పొంగలి, కోడి పందేలు, పాల అభిషేకాలు వంటి ప్రత్యేక పూజలు నిర్వహిస్తారు.

ప్రజలు తమ సమస్యల నుంచి విముక్తి పొందేందుకు పశువుల బలి, కోడిపందేలు, శరీరంపై కట్టెల దహనం వంటి కఠినమైన నియమాలను అనుసరిస్తారు.

జాతరల విశేషాలు

గ్రామ దేవతల పూజ విధానం

తెలుగు ప్రజలు గ్రామ దేవతల పూజను ప్రత్యేకమైన నియమాలతో నిర్వహిస్తారు. బోనాలు, మాంసాహారం, మద్యపానం వంటి పద్ధతులు కొన్ని గ్రామాల్లో పాటిస్తారు. కొన్ని ప్రాంతాల్లో శుద్ధ సాత్విక పద్ధతితో పూజలు చేస్తారు.

విశేషమైన పూజా విధానాలు

• బోనాలు – తెలంగాణ గ్రామాల్లో, బోనాలు అమ్మవారికి సమర్పిస్తారు.
• కోడి బలి – కొన్ని ప్రాంతాల్లో కోడి లేదా గొర్రెలను బలిచ్చే పద్ధతులు ఉన్నాయి.
• విప్రసేవలు – బ్రాహ్మణ పూజారులు ప్రత్యేక పూజలు నిర్వహిస్తారు.

గ్రామ దేవతల తాంత్రిక విశేషాలు

సారాంశం

తెలుగు రాష్ట్రాల్లో ప్రతి గ్రామానికి ప్రత్యేకమైన దేవత ఉంటుంది. వీటిని గ్రామ సంరక్షకులుగా భావించి, నిరంతరం పూజలు నిర్వహిస్తారు. జాతరలు, ఉత్సవాలు, బోనాలు వంటి పద్ధతులు భక్తులను ఆకట్టుకుంటాయి. భారతీయ సంస్కృతిలో గ్రామ దేవతల ప్రాముఖ్యత ఎప్పటికీ చెదరని ఒక విశ్వాస వ్యవస్థగా కొనసాగిపోతుంది.

ముగింపు

తెలుగు సంస్కృతిలో గ్రామ దేవతల పూజ అనేది పురాతన కాలం నుండి కొనసాగుతున్న భక్తి పరంపర. వీటి ప్రత్యేకతలు, ప్రజల భక్తి విశ్వాసాలు, ఉత్సవాల వైభవం, ఈయనికి గ్రామ దేవతల పట్ల ఆరాధన తెలుగు రాష్ట్రాల్లో అత్యంత విశిష్టమైన అంశం. ఈ సంప్రదాయాలను భవిష్యత్తు తరాలకు అందించడం మన బాధ్యత. 🙏